Ο  πολλαπλασιασμός των μη εμπόρων – επιχειρηματιών κατά την  παρατεταμένη περίοδο οικονομικής δυσχέρειας στη χώρα μας, σε συνδυασμό με την περιορισμένη εμβέλεια του Νόμου Κατσέλη, του οποίου μέλημα ήταν η προστασία της πρώτης κατοικίας των οφειλετών, οδήγησε στην υποχρέωση  θεσμοθέτησης μιας νέας ρύθμισης, η οποία θα καταλάμβανε κάθε είδους πτωχεύσαντος οφειλέτη. Σκοπός της ρύθμισης του Ν. 4738/2020 είναι η παροχή μιας «δεύτερης ευκαιρίας» και η δυνατότητα επανέναρξης της επαγγελματικής δραστηριότητας του οφειλέτη, με παράλληλη ικανοποίηση των πτωχευτικών πιστωτών. Η καινοτομία του νόμου έγκειται στον χαρακτήρα των οφειλών προς τους οποίους απευθύνεται, καθώς παραλείπεται πλέον ο διαχωρισμός φυσικών προσώπων  σε εμπόρους και μη. Μάλιστα, καθίσταται σαφές πως διαθέτουν πτωχευτική ικανότητα, όχι μόνο τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που επιδιώκουν  οικονομικό σκοπό, αλλά και τα πρόσωπα που ασκούν οικονομική δραστηριότητα, δίχως οικονομικό σκοπό. Σύμφωνα με τη ρύθμιση, απαιτείται διάθεση της περιουσίας του οφειλέτη προς τους πιστωτές, στην οποία προστίθεται μέρος του μεταπτωχευτικού τους εισοδήματος  , έως την απαλλαγή του, η οποία επέρχεται αυτοδικαίως, εντός του χρονικού διαστήματος ενός έως τριών ετών από την κήρυξη της πτώχευσης. Η απαλλαγή επέρχεται σε εύλογο χρονικό διάστημα μετά την πτώχευση, δίχως να προϋποθέτει την κήρυξη του οφειλέτη ως συγγνωστού- έννοια απαραίτητη κατά τις προγενέστερες νομοθετικές ρυθμίσεις. Η έννοια του εύλογου χρόνου προσδιορίζεται ανάλογα με την εκάστοτε περίπτωση οφειλέτη και τελεί σε  άμεση εξάρτηση με το ύψος της περιουσίας του, βάσει της οποίας πρόκειται να προσδιοριστεί τόσο ο χρόνος απαλλαγής , όσο και η υποχρέωσή του να εισφέρει μέρος του μεταπτωχευτικού του εισοδήματος στην πτωχευτική περιουσία. Συγκεκριμένα:

• Εάν η περιουσία του οφειλέτη αποτελείται από την κύρια κατοικία ή/και άλλα πάγια περιουσιακά στοιχεία αξίας τουλάχιστον 100. 000€, τα οποία καλύπτουν ποσοστό ανώτερο του 10% εξ των οφειλετών του, τότες η απαλλαγή λαμβάνει χώρα μετά την πάροδο ενός έτους από την κήρυξη της πτώχευσης. Σε αυτήν την περίπτωση ο Οφειλέτης δεν υποχρεούται να εισφέρει στην πτωχευτική περιουσία μέρος του εισοδήματός του, παρά μόνον κατά το μέρος που τα εισοδήματά του υπερβαίνουν το πενταπλάσιο των εύλογων δαπανών διαβίωσης, που ορίζεται στο αρ. 73 Ν. 4389/2016.
• Εάν η περιουσία δεν πληροί τα ως άνω κριτήρια, ο οφειλέτης απαλλάσσεται κατόπιν τριών ετών από την πτώχευση, εισφέροντας στην πτωχευτική περιουσία το μέρος του εισοδήματός του, το οποίο- εφόσον του αφαιρεθούν οι φόροι και οι ασφαλιστικές εισφορές- υπερβαίνει το όριο είτε του ακατάσχετου εισοδήματος, είτε των εύλογων δαπανών διαβίωσης (επιλέγεται το μεγαλύτερο).

Εν τέλει, η απαλλαγή του οφειλέτη επέρχεται αυτοδικαίως, είναι πλήρης και αφορά όλες τις οφειλές του προς κάθε πιστωτή του, κατά την κήρυξη της πτώχευσης, είτε αναγγέλθηκαν, είτε όχι. Ειδικότερη είναι η ρύθμιση των χρεών προς το Δημόσιο, τα ποία κρίνονται βάσει του χρόνου βεβαίωσής τους. Βέβαια, από την απαλλαγή εξαιρούνται οι οφειλέτες, οι οποίοι έχουν τελέσει από δόλο ή βαριά αμέλειά τους θάνατο ή σωματική βλάβη προσώπου, έχουν οφειλές διατροφής ή των αδικημάτων του Ν. 4557/18 (νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες). Περαιτέρω, με τον ν. 4738/20 κατοχυρώνεται το εξαιρετικό δικαίωμα των πιστωτών – και όποιου άλλου έχει έννομο συμφέρον- να ακολουθήσει τη δικαστική οδό, μέσω της άσκησης προσφυγής, ενέργεια η οποία αποτελεί τροχοπέδη στην απαλλαγή του οφειλέτη, καθότι σε τούτη την περίπτωση ακολουθείται η δικαστική οδός, προσδίδοντας, έτσι, στο δικαστήριο την ευχέρεια να αποφασίσει βάσει των κριτηρίων της έννοιας του συγγνωστού. Συγκεκριμένα, επί του αρ. 193 παρ. 1, αναφέρονται οι προϋποθέσεις παραδεκτού της άσκησης της προσφυγής, οι οποίες συνοψίζονται στις εξής:

1. Επίκληση αδυναμίας εκπλήρωσης του προσφεύγοντος, λόγων δολίων ενεργειών του οφειλέτη , οι οποίες διαπιστώνονται μέσω της απόφασης κήρυξης της πτώχευσης.
2. Ένδειξη κακής πίστης του οφειλέτη, είτε κατά την κήρυξη της πτώχευσης, είτε κατά τη διάρκειά της.
3. Μη συνεργασία του οφειλέτη με τα όργανα της πτώχευσης.
4. Δόλια απόκρυψη εισοδημάτων ή περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη.
5. Εκκρεμής ποινική δίωξη κατά του οφειλέτη

Το Πτωχευτικό Δικαστήριο καλείται να αποφασίσει την απαλλαγή του οφειλέτη, σταθμίζοντας την εκάστοτε περίπτωση, χορηγώντας μια εύλογη προθεσμία προκειμένου να ικανοποιηθούν οι προϋποθέσεις  απαλλαγής. Σημειούται πως τα παρόντα κριτήρια απαλλαγής δεν αποτελούν κώλυμα στην έγκριση της απαλλαγής, καθώς η κρίση επ’ αυτών επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου. Κρίσιμη είναι επίσης η θεσμοθέτηση της απαλλαγής εκπροσώπων νομικών προσώπων από οφειλές για τις οποίες ευθύνονται εκ του νόμου αλληλέγγυα και οι οποίες προέκυψαν εντός της ύποπτης περιόδου και των αμέσως προηγούμενων 36 μηνών , ήτοι οφειλές προς το Δημόσιο και τους Ασφαλιστικούς Φορείς, δίχως να συγκαταλέγονται επ’ αυτών οι οφειλές λόγω παροχής προσωπικής εγγύησης ή αδικοπραξίας. Σε αυτή την περίπτωση η απαλλαγή επέρχεται αυτοδικαίως, είτε με την πάροδο 36 μηνών από την υποβολή της αίτησης πτώχευσης, είτε 24 μηνών από την κήρυξη της πτώχευσης (όποιο προηγηθεί χρονικά), με δυνατότητα άσκησης προσφυγής κατά της απαλλαγής, ομοίως με την περίπτωση των φυσικών προσώπων. Οι προϋποθέσεις χορήγησης της απαλλαγής ν.π. είναι όμοιες, αν και αυστηρότερες, με τις απαιτούμενες για τα φυσικά πρόσωπα, με μόνη διαφορά την ύπαρξη νομικού κωλύματος πλήρους απαλλαγής  σε περίπτωση καταδίκης του εκπροσώπου ν.π. σε έγκλημα της χρεοκοπίας , κακουργηματικής κλοπής, απάτης, υπεξαίρεσης και πλαστογραφίας, κατά τις οποίες δύναται να αποφασίσει μερική απαλλαγή, εξαιρώντας τις οφειλές οι οποίες συνδέονται άμεσα με το αδίκημα για το οποίο καταδικάστηκε. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να διαπιστώνεται η έλλειψη δόλου ή βαριάς αμέλειας. Ιδιαίτερα στην περίπτωση εκκρεμούς δίωξης, το δικαστήριο δύναται να αναβάλλει τη χορήγηση αναβολής, έως την αμετάκλητη περάτωση της διαδικασίας. Τέλος η χορήγηση της απαλλαγής δεν λειτουργεί αποτρεπτικά ως προς την ρευστοποίηση της πτωχευτικής περιουσίας.